ایرن واعظ‌زاده   ما اغلب به تصاویر به عنوان کپی از دنیای واقعی نگریسته و هیچ گاه صداها، مزه‌ها و بوها را طراحی نمی‌کنیم؛ لذا بسیاری از افراد بینا گمان می‌کنند افراد نابینا و کم‌بینا، استعداد کمی در کشیدن نقاشی داشته یا مطلقاً فاقد چنین توانایی‌ها و مهارت‌هایی هستند اما این تصوری نادرست و ناشی از عدم شناخت دنیای افراد آسیب دیده بینایی می‌باشد؛ به عبارت دیگر، این افراد در عرصه هنر نیز همچون بسیاری از حوزه‌های دیگر اثبات کرده‌اند که نقص بینایی مانع از آن نشده تا آنان آنچه را که با چشم سر نمی‌بینند نتوانند به صورت یک اثر هنری و شاهکار خلق نمایند. در خصوص چگونگی پرداختن افراد نابینا و کم‌بینا به هنرهای بصری و تجسمی همچون نقاشی پرسش‌های متعدد و بسیاری به وجود می‌آید که از جمله این پرسش این موارد است که: آیا با فقدان تجربه دیداری انسان قادر به درک فضا و تجربه حالت فضایی است و آیا درک لمسی می‎تواند جایگزینی برای درک بینایی باشد؟ سن در شروع ضایعه نابینایی و شدت آن بر رشد ادراکی فرد در شناخت دنیای اطراف تا چه میزان تاثیرگذار است؟ با وجود محدودیت فیزیکی که نابینایان دارند، شواهدی خارق العاده و ‌تأمل‌ برانگیز در پیوند عاطفی این گروه با کنش نقاشی ‌کردن وجود دارد. البته باید توجه داشت که همه افراد نابینا، همانند هم نمی‌توانند طراحی کنند، این اختلافات بستگی به سنی دارد که آنها بینایی خود را از دست داده‌اند. علاوه بر این مورد، تصویرسازی ذهنی نابینایان که متکی به حس شنیداری و لامسه است نیز در نقاشی کردن آنها نقش بسیار مهم و اساسی ایفا می‌کند. نتایج برخی از پژوهش‌ها و مطالعات درباره نقاشی کشیدن افراد آسیب دیده بینایی گویای این است که تصاویر و فرم‌های به‌ کار رفته در نقاشی نابینایان، صرف‌ نظر از بازنمایی اشیاء می‌تواند بیانگر اندیشه‌ها، احساس و عواطف نیز باشد. سادگی خطوط و شکل در نقاشی نابینایان و ویژگی‌هایی از قبیل رعایت‌ نشدن تناسب، شفاف‌ بینی و همچنین انتقال صریح و بی ‌واسطه پیام در نقاشی آنان، جذابیت خاصی دارد. آشنایی با دو نقاش نابینا امجاد مطیری هنرمند نابینایی از عربستان است؛ او با یک بیماری ژنتیکی که به تدریج بینایی‌اش را از بین می‌برد متولد شد؛ امجاد با ابزار مختلفی همچون خودکار و رنگ‌های مختلف نقاشی می‌کند. او همچنین قادر است نقاشی دیجیتالی انجام ‌دهد. او نقاشی‌هایش را در فضای مجازی با کاربران به اشتراک می‌گذارد و اقدام به برپایی نمایشگاهی خصوصی نیز کرده است. امجاد ۲۷ تابلو را در این نمایشگاه به نمایش گذاشته است. او همچنین در افزایش آگاهی درباره مشکلات نابینایان و کمک به آن‌ها برای زندگی کردن به شکلی طبیعی فعال است. این هنرمند نابینا درباره شیوه طراحی‌اش می‌گوید که فقط قادر است نور و سایه را تشخیص دهد و نمی‌تواند رنگ‌ها را تشخیص دهد. او برای نقاشی کردن رنگ‌ها و اصول نقاشی را حفظ می‌کند. اشرف ارمغان نیز نقاش ترکیه‌ای از مشهورترین نقاشان نابینا در جهان است. او تاکنون ۲۰ نمایشگاه در ترکیه، هلند و جمهوری چک برپا کرده است. چیزی که او را از دیگران متمایز می‌کند این است که او نابینا متولد شده و از کودکی نوشتن و نقاشی کردن را خودش آموخته است. اشرف ارمغان با استفاده از حس لامسه‌اش نقاشی می‌کشد. او با انگشتان دست از رنگ‌های روغن استفاده و صبر می‌کند تا رنگ‌ها خشک شوند و رنگ جدید را به کار می‌برد تا رنگ‌ها با هم قاطی نشوند. (ایسنا) شیوه نقاشی کشیدن برای کودکان نابینا و نیمه بینا نی‌نا غریب‌زاده، مدیر مؤسسه خانه قصه بوشهر و تسهیلگر و مدرس حوزه کودک، نوجوان و خانواده در خصوص شیوه نقاشی کشیدن برای کودکان نابینا و نیمه بینا اذعان می‌دارد: «خیلی از انسان‌ها تصور می‌کنند که کودکان نابینا و نیمه بینا به علت آسیب بینایی توانایی کشیدن تصویر را ندارند در صورتی که چنین نیست و همه انسان‌ها قوه تخیل و قدرت تجسم کردن مسائل را دارند. با توجه به اینکه ما با روایت‌ها روی کودکان کار می‌کنیم قدرت خیال پردازی و تجسم را برای آنها فراهم می‌نماییم. در مورد کودکان نیمه بینا و نابینا نیز مساله این است که ما روی حواس دیگر آنها یعنی حس لامسه و شنوایی - که بسیار قوی هستند - یا گاهی حواس بویایی و چشایی با آنها کار می‌کنیم.» وی ادامه می‌دهد: «ما اجسام و اشکال مختلف مانند مربع و مثلث یا هر شکل قابل لمس دیگری را به دست آنها می‌دهیم تا تصور کنند که این شکل چگونه می‌تواند باشد و پس از آن نیز به کشیدن نقاشی بپردازند. با توجه به تجربه‌ای که با این کودکان داشتم باید یگویم که آنها واقعاً شگفت انگیز کار کرده و نقاشی می‌کشند؛ خطوط دایره می‌تواند کمتر در نقاشی‌های این کودکان دیده شود اما خطوط شکسته مثل مثلث خیلی بیشتر در کارهایشان نمود پیدا می‌کند.» تأثیر نقاشی بر عملکرد جسمی و ذهنی کودکان غریب‌زاده در خصوص تأثیر نقاشی بر عملکرد جسمی و ذهنی کودکان توضیح می‌دهد: «به طور کلی، نقاشی بر عملکرد ذهنی و جسمی کودکان تأثیرگذار است. در نقاشی ما با ذهن و فکرورزی کودکان با استفاده از قصه‌ها، روایت‌ها و موضوعاتی که به آنها می‌دهیم سر و کار داریم که این خود به عملکرد ذهنی آنان و بیشتر شدن دایره واژگان تصویریشان کمک می‌کند.» این مربی می‌افزاید: «علاوه بر این، نقاشی کشیدن بر روی جسم کودکان نیز تأثیرگذار است. باید توجه کرد که کودکان از ابزارهایی برای کشیدن استفاده می‌کنند که این ابزارها بر روی عضلات دستان آنها به شدت تأثیرگذار می‌باشد، در نتیجه شرایط جسمی آنها را تقویت کرده و عضلات ریز و درشت دستانشان را نیز درگیر می‌کند؛ ابزارهایی مانند مدادرنگی‌ها و مدادشمعی‌ها یا آبرنگ‌ها و گواش‌ها که بچه‌ها به وسیله قلمو با آنها کار می‌کنند به شدت می‌تواند روی عملکرد جسم و دست‌های آنها مؤثر باشد.» اهمیت نقاشی بر آموزش و رشد خلاقیت در کودکان نقاشی چه اهمیتی بر یادگیری و رشد خلاقیت کودکان دارد و سبب تقویت چه مهارت‌هایی در آنها می‌شود؟ غریب‌زاده در این باره چنین پاسخ می‌دهد: «ما در ابتدای امر با کودکان نقاشی خلاقانه را کار کرده و هیچ گونه آموزش مستقیم نقاشی را نخواهیم داشت. در واقع، ما روی تفکر خلاق، تفکر مراقبی و تفکر نقاد کودکان به وسیله روایت‌هایی که در نقاشی برای ما اهمیت دارد تمرکز می‌کنیم. همچنین همان طور که پیشتر نیز به آن اشاره شد، ابزارهایی که بچه‌ها در کشیدن نقاشی از آنها استفاده می‌کنند بر رشد و تقویت جسم انان تأثیر دارد، پس وقتی عضلات دست تقویت شود، این کودکان وقتی وارد مدرسه می‌شوند کمترین مشکل را در خواندن و نوشتن خواهند داشت و آن شیوه پرورش تفکر خلاقانه که روی پرورش تفکر، تخیل و رویا پردازی‌ها کار می‌شود باعث شکل گرفتن مهارت‌های مختلفی در ذهن آنها نیز می‌شود.» مدیر مؤسسه خانه قصه بوشهر تصریح می‌کند: «مهمترین چیزی که من در نقاشی به آن تأکید دارم این است که می‌گویم ما «نمی‌توانم‌های کودکان را به می‌توانم تبدیل می‌کنیم». اعتماد به نفس، عزت نفس و خودباوری بچه‌ها در نقاشی کشیدن بسیار حائز اهمیت است؛ بر همین حسب نیز می‌توان گفت که مهارت‌های اجتماعی و مشارکت و کار گروهی کودکان همه در کارگاه‌های هنر است که پرورش پیدا می‌کند.» مدارس و کارگاه‌های هنر به گفته این پژوهشگر، هنر نه برای خانواده‌ها و نه مدارس اولویت نبوده و به عنوان یک درس مهم مطرح نمی‌باشد، در نتیجه اولویت آخر هر خانواده به شمار می‌رود. در حقیقت، خانواده‌ها تمایل چندانی ندارند که فرزندانشان هنرمند و هنردوست شوند و چیزی جز دکتر و مهندس نمی‌خواهند. نی‌نا غریب‌زاده در پاسخ به این پرسش که در مدارس چقدر به نقاشی کودکان و تحلیل این نقاشی‌ها توجه می‌شود، می‌گوید: «باید اذعان داشت که امروزه کارگاه‌های هنر در مدارس نسبت به گذشته متفاوت شده است و اکنون توجه بیشتر و بینش بهتری به «زنگ هنر» در مدارس می‌شود؛ هرچند که کماکان همچنان گاردهای بسیاری در این زمینه وجود دارد. متأسفانه در مدارس تحلیلی روی نقاشی‌های بچه‌ها صورت نمی‌گیرد، چراکه آنان در مدارس تحت آموزش مستقیم قرار می‌گیرند. با این حال اندکی جای امید در رابطه با پیشرفت این مسیر وجود دارد.» وی در پایان اظهار می‌دارد: «در نهایت امر صحبتی که دارم این است که امیدوارم فرهنگ و هنر، نگاه داشتن آداب و رسوم و هنری که لازمه زندگی هر انسان است را ما بتوانیم در وجود بچه‌ها بکاریم تا آنها از این طریق خوش فکرتر بار آمده و تصمیمات و انتخاب‌های بهتری برای ادامه مسیر زندگیشان داشته باشند، چراکه هنر و ادبیات بسیار به مهارت تصمیم گیری، انتخاب کردن و حل مساله در کودکان کمک خواهد کرد.»   منتشر شده در شماره 335 هفته نامه آتیه نو