نقش افراد دارای محدودیت‌های فیزیکی در حفظ زیست‌بوم
ایرن واعظ‌زاده
حفاظت از محیط‌زیست فرایندی همگانی و مفهومی است که جنبه‌‌های مختلفی را دربر گرفته است. چنین امری زمانی در یک جامعه تحقق خواهد یافت که با مشارکت و همکاری تمام گروه‌های اجتماعی اجرایی شود. بر همین اساس نیز می‌توان اذعان کرد سیاست‌هایی که همه گروه‌ها و اقشار جامعه را به طور یکسان دربر نگیرد، در بلند‌مدت موفق نخواهد بود. افراد دارای محدودیت‌های فیزیکی یکی از مهمترین خرده گروه‌های اجتماعی در حفاظت از محیط‌زیست به شمار می‌آیند و این در حالی است که چنین واقعیتی کمتر در جوامع در حال توسعه مورد توجه قرار گرفته است.
در چند سال اخیر کمپین‌های زیادی با هدف حفاظت از محیط‌زیست در سطح استان‌ها و کشور راه‌اندازی شده و گسترش یافته که یکی از آنها «کمپین جمع‌آوری درب بطری‌های پلاستیکی» است. این کمپین که در نقاط مختلف کشور اشاعه یافته و افراد بسیاری را تشویق به جمع‌آوری و بازیافت درب بطری‌های پلاستیکی به عنوان یک زباله کوچک کرده، علاوه بر حفظ محیط‌زیست، اهداف دیگری نیز دنبال می‌کند؛ یکی از این اهداف، کمک به افراد دارای نقص عضو برای خرید ویلچر یا تهیه سایر ابزار و وسایل مورد نیازشان است؛ اما این اقلیت که بارها و به کرات توانایی و تأثیر خود را در عرصه‌های مختلف جامعه به اثبات رسانده‌اند مستقیماً چه نقشی در حفاظت از محیط‌زیست دارند؟ سهم این افراد از کنش اجتماعی با طبیعت و محیط‌زیست چقدر است؟
انسان جزیی از محیط‌زیست است
زهرا رضایی‌طرهانی، نویسنده و کارشناس ارشد محیط‌زیست که در حوزه معلولیت نیز فعالیت می‌کند در خصوص نقش افراد دارای محدودیت‌های فیزیکی در حفاظت از محیط‌زیست و چگونگی بهره‌مندی از پتانسیل‌های آنان در این راستا اذعان می‌کند: «محدودیت‌های فیزیکی شامل محدودیت‌های ذهنی نمی‌شوند. هر انسانی که ذهن فعال داشته باشد توانمند است و فقط فعالیت‌های فیزیکی او است که محدود می‌شوند، اما فعالیت ذهنی‌اش همچنان پایدار است و می‌تواند آن را پویا کرده و از آن استفاده کند؛ بنابراین کسانی که دارای محدودیت فیزیکی هستند نیز قادرند با ارائه راهکار، به اشتراک گذاشتن اندیشه‌های نو و خلاقانه، بهره‌مندی از امکانات فضای مجازی، تولید محتوا از طریق فعالیت‌هایی مانند ساختن کلیپ، نوشتن مطالب مختلف یا تولید پکیج‌های قصه‌گویی برای کودکان و همچنین حضور در جلسات و فضاهای مختلف و صحبت کردن راجع به حفظ محیط‌زیست در این راستا نقش مؤثری داشته باشند.»
وی با بیان اینکه انسان چه با محدودیت‌های فیزیکی و چه با محدودیت‌های ذهنی خود جزیی از محیط‌زیست است، ادامه می‌دهد: «انسان هم ذهن و هم جسم دارد. اوج ناکارآمدی زمانی است که هر دو اینها از کار بیفتند. وقتی انسان محدودیت فیزیکی دارد، اما ذهنش باز و فعال است، به یقین نه‌تنها در راه حفاظت از محیط‌زیست بلکه در راه اهداف دیگری می‌تواند نقش برجسته‌ای ایفا کند؛ چراکه محدودیت فیزیکی دلیلی بر ناتوانی نبوده و به هیچ‌وجه اوج فروپاشی یک فرد نیست. بسیاری از انسان‌ها هستند که محدودیت فیزیکی شدیدی دارند، اما به عنوان نابغه‌هایی در سراسر دنیا شناخته می‌شوند که نمونه‌های فراوانی را می‌توان مثال زد. فیلم‌های بسیاری نیز دیده‌ایم که انسان با حرکت چشم خود نیز توانسته کارهای زیادی انجام دهد.»
ایجاد زمینه برای کسب‌و‌کارهای سبز
رضایی‌طرهانی با اشاره به اینکه مشارکت این قشر می‌تواند زمینه اشتغال و کسب‌و‌کارهای سبز را برای آنان فراهم کند، تصریح می‌کند: «چگونگی مشارکت این قشر و طریقه اشتغالزایی و کسب‌و‌کارهای سبز همه احتیاج به بررسی، تحلیل و گفت‌وگو دارند. باید با حساسیت و نگرش بیشتری نسبت به ایجاد و انتخاب شغل و کسب‌و‌کارهای سبز توجه نشان داد و این نکته را نیز در نظر گرفت که این افراد مشارکت را در چه سطحی و با چه میزان توانایی قادرند انجام دهند.»
وی در همین راستا اضافه می‌کند: «یکی از کارهایی که می‌توان انجام داد - و درآمدزا نیز است- بازیافت است. افراد زیادی نمایشگاه بازیافت گذاشته و محصولات بازیافتی و زیبای خود مانند تابلوهای نقاشی و کارهای دستی را به فروش می‌رسانند، پس به هیچ عنوان نمی‌توان نقش و کارایی افراد دارای محدودیت فیزیکی در حفظ محیط‌زیست را منکر شد؛ مسلماً آنان نیز به سهم خود توان انجام کارهای بسیاری را دارند که با صبر و حوصله و همراهی یک مربی توانمند می‌توانند این مسیر را طی کرده و مفید واقع شوند.» این دوستدار محیط‌زیست عنوان می‌کند: «چندی پیش یک چالش به نام جمع‌آوری درب بطری‌های پلاستیکی به وجود آمد که ابتدا فقط با یک پیام مجازی شروع شد؛ حتی از طریق رسانه‌ها هم تبلیغ نشد. پس از مدتی، میلیون‌ها در بطری جمع‌آوری و تیدیل به بازیافت و هزینه آن صرف نیازمندان شد. همین عمل خود می‌تواند یک شغل سبز محسوب شود؛ هم مدیریت بازیافت آنها را خریداری می‌کند و به نوعی می‌توان این درهای پلاستیکی را تبدیل به پول کرد و هم اینکه از پخش شدن این همه پلاستیک در سطح محیط‌زیست جلوگیری می‌شود.»
آموزش؛ رکن اصلی و اساسی هر حرکتی است
به گفته این کارشناس ارشد محیط‌زیست، افراد دارای محدودیت فیزیکی ممکن است در ذهن خود ایده‌های نوینی داشته باشند. این کارها تنها مشارکت در محیط نیست، به هم‌صحبتی و همفکری هم نیاز دارد که با ممارست و پیگیری شکل می‌گیرد؛ هرچند ممکن است به سرعت پاسخگو نباشد، چون معمولاً به کسب‌و‌کار و اشتغالزایی به صورتی نگریسته می‌شود که در مدتی کم درآمدزا بوده و فرد را ثروتمند کند، اما راه‌اندازی بسیاری از کارها نیاز به زمان، تبلیغ، مطرح شدن و همچنین جلب اعتماد مردم دارد؛ یقیناً امکان‌پذیر است، اما باید در درازمدت از آن توقع داشت. همان‌گونه که اشاره شد باید در این زمینه آموزش صورت گرفته و این آموزش را نیز در سطوح گوناگون و گسترده‌تر انتقال داد تا کارایی و تأثیر خود را نشان دهد.
با توجه به اینکه حفظ محیط‌زیست یکی از اهداف توسعه پایدار است، آموزش چگونه و چقدر در استفاده از ظرفیت‌های این اقلیت مؤثر است؟
حفاظت از محیط‌زیست نیازمند ارتقاء آگاهی جامعه از طریق آموزش در سطوح و ابعاد مختلف است که منجر به این موضوع می‌شود که اقشار و گروه‌های مختلف جامعه نسبت به محیط‌زیست خود حساس شده و با توجه به ضرورت حفظ محیط‌زیست و حفاظت از منابع طبیعی کشور، در جامعه فعالیت کرده و مسئولیت اجتماعی خویش در قبال توسعه پایدار را درک کرده و بپذیرند. شایان ذکر است توسعه پایدار، توسعه‌ای است که نیازهای نسل‌های کنونی را بدون خدشه وارد کردن به توانایی نسل‌های آینده در تأمین احتیاجات‌شان برآورده سازد. یکی از ابعاد مهم و الزامات اساسی توسعه پایدار نیز استفاده صحیح از منابع موجود و حفاظت از محیط‌زیست است.
رضایی‌طرهانی در پایان آموزش را شرط اساسی و اولیه هر کاری دانسته و تأکید می‌کند: «آموزش، پرورش فکر، استعداد و خلاقیت ایجاد کرده و در سطح هر کاری حرف اول را می‌زند. بدون آموزش حرکت کردن و انجام و بسط دادن فعالیت‌های محیط‌زیستی درست پیش نخواهد رفت. آموزش در راستای حفظ محیط‌زیست رده‌ها و زبان‌های مختلفی دارد. بدیهی است که آموزش یک کودک با یک بزرگسال یا یک متخصص در سطوح مختلف سنی و عقلانی متفاوت است؛ لذا آموزش باید زبان فرد مورد نظر را پیدا کند. مجدداً تأکید می‌کنم که آموزش رکن اصلی و اساسی هر حرکتی است؛ چه در راستای حفظ محیط‌زیست و چه در زمینه فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی و هرچه که شما در نظر بگیرید. اگر آموزشی صورت نگیرد، کارها نیز لاجرم شکست می‌خورند.»
منتشر شده در شماره 319 هفته نامه آتیه نو
افراد آسیب دیده بینایی و عصای سفید
کرونا و اقلیتهای مدنی
کودک و معلولیت
مبارزه با خشونت علیه زنان
معلولیت محدودیت است
