یوگا یک سیستم جامع جهت سلامتی جسم، ذهن و روان است که شامل آرامسازی، کنترل تنفس و اجرای انواع وضعیت‌های بدنی مختلف است. این سیستم به عنوان روشی که از هزاران سال قبل تاکنون به جای مانده، فواید بسیاری برای انسان دارد. تمرینات منظم و مداوم یوگا منجر به تنظیم کارکرد همه دستگاه‌های بدن شده و برای افراد سلامت توأمان جسم و ذهن را به همراه دارد. سازمان بهداشت جهانی یوگا را به عنوان یکی از مؤثرترین تکنیک‌های دستیابی به سلامت جسمی، ذهنی و اجتماعی معرفی کرده و افراد را به انجام این حرکات ورزشی تشویق کرده است. تمرینات یوگا شامل آساناها (تمرینات بدنی)، پرانایاما (تمرینات تنفسی)، مدیتیشن (تمرینات ذهنی) و ریلکسیشن (تمرینات وانهادگی) است. انجام مجموعه این تمرینات عضلات و اندام‌ها را تقویت کرده و ذهن را آرام می‌سازد و در نهایت باعث بر جای گذاشتن تأثیرات بسیار مطلوبی بر بدن می‌شود. اما یوگا چه نقشی در استقامت عضلانی و ذهنی و متعاقباً حفظ تعادل برای افراد دارای مشکلات جسمی دارد؟ با توجه به اینکه این ورزش انواع و کارکردهای مختلفی دارد، خروجی آنچه بین تمام اینها مشترک است چیست؟
یوگایی برای افراد دارای محدودیت جسمی
سالومه طهرانی، متولد سال ۱۳۵۴ و دارای مدرک دکترای مدیریت کسب‌و‌کار که حدود ۱۸ سال است در زمینه یوگا آینگر (Iyengar Yoga) فعالیت داشته بیش از ۱۰ سال است که در این حوزه مشغول به تدریس است. وی در توضیح سبک اجرایی که در حال تجربه آن به صورت شخصی و همچنین ارائه تجربیاتش به شکل یک معلم است، به آتیه نو می‌گوید: «مبدع این سبک استاد «ب.ک.س آینگر» است که به واسطه مشکلات فیزیکی که خود داشت و تجربیات آموزشی‌اش به افراد درگیر با مشکلات حرکتی، سبکی را ابداع کرد که در ابتدای کار اصولاً برای آموزش به افراد دارای محدودیت حرکتی بود و به نوعی به شکل یک سبک مدیکال و درمانی به آن نگریسته می‌شد؛ شاهد این قضیه هم استفاده از ابزار مختلف برای کمک به افرادی است که امکان اجرای آساناها و یا موقعیت‌های بدنی را در یوگا به طور کامل ندارند؛ ابزاری مثل آجر، صندلی، کمربند و دیوار. طبیعتاً من نیز چون طی این سال‌ها در همین زمینه مشغول به کار بودم مراجعه‌کنندگان زیادی در این مدت داشتم که اگر این ابزار و وسایل به کمک‌شان نمی‌آمد، به واسطه مشکلات فیزیکی نمی‌توانستند از یک یوگای کامل بهره‌مند شوند.»
طهرانی ادامه می‌دهد: «در این مدت، من در خدمت دوستانی بودم که مشکلات حرکتی مختلفی داشتند، مثل افراد درگیر با بیماری پارکینسون و فلج اطفال یا افرادی که جراحی‌های سنگین کمر یا ستون مهره را از سر گذرانده‌اند. در بین این قشر یکی از بزرگترین گروه‌ها افرادی هستند که دچار بیماری‌های مزمن مانند اماس هستند. اماس یک بیماری خودایمنی است که آسیب جدی به سیستم اعصاب مرکزی وارد کرده و در وضعیت پیشرفته می‌تواند برای فرد محدودیت حرکتی قابل ملاحظه‌ای ایجاد کند. همان‌طور که اشاره شد با توجه به اینکه در این حوزه افراد توانایی اجرای آساناها و موقعیت‌های بدنی یوگا را به صورت کامل ندارند، این سبک از آموزش یوگا می‌تواند آنها را از فواید یک نوع سیستم حرکتی سالم بهره‌مند کند که نه‌تنها از پیشرفت بیماری به شکل بسیار قابل ملاحظه‌ای جلوگیری می‌کند، بلکه گاهی روند بیماری را نیز متوقف کرده یا آن را در نطفه خفه می‌کند. البته نمی‌توان از هیچ وضعیت تحرکی و فیزیکی انتظار معجزه داشت. با این حال، طی این سال‌ها ما توانستیم کمک شایان توجهی را از طریق اجرای صحیح موقعیت‌های مختلف بدنی یوگا برای این افراد فراهم کنیم تا بتوانند این اعتماد‌به‌نفس را پیدا کنند که امکان اجرای فعالیت سالم بدنی را دارند. همچنین از طریق اجرای این فعالیت‌های فیزیکی امیدوار شده و به نقطه‌ای برسند که بدون نیاز به اطرافیان، فعالیت‌های روزمره را در دامنه‌های حرکتی مناسب انجام دهند.»
تجربه کار با نابینایان
این مدرس یوگا که تجربه کار با نابینایان را نیز دارد، در این باره اظهار می‌کند: «کار با نابینایان یکی از دغدغه‌های شخصی من در طول این سال‌ها بود که به واسطه تجربه‌ای در دوران کودکی در همزیستی با عزیز نابینایی شکل گرفت تا بتوانم به افراد دارای اختلال بینایی کمک کنم، اما به واقع جسارت اجرای این کار برای من وجود نداشت. مدرسی که به افراد مختلف آموزه‌های حرکتی را آموزش می‌دهد نیاز به حضور فیزیکی، دیده شدن و نشان دادن نحوه اجرای صحیح یک موقعیت بدنی را دارد و اینها همه موانع بزرگی بودند که جسارت قدم گذاشتن در این راه را از من سلب می‌کردند. شاید تنها فایده دوران کرونا - در کنار تمام مصیبت‌هایی که برای جامعه ایجاد کرد - این بود که ما ناچار شدیم کلاس‌ها را به شکل آنلاین هم برگزار کنیم. در کلاس آنلاین شما امکان دسترسی به شاگرد را ندارید و به دلیل جاگذاری و جانمایی دوربین گاهی امکان نمایش درست آن موقعیت بدنی را هم در لحظه مناسب به طور کامل ندارید. این مسأله باعث شد ما دایره واژگان خود را به گونه‌ای گسترش دهیم تا بتوانیم از طریق بیان، افراد را در آن سمت دوربین‌ها در موقعیت‌های مناسب حرکتی که هیچ خطایی در آن نیست درست قرار دهیم.» وی همچنین می‌افزاید: «رفته‌رفته این تسلط زیادتر شد و به مرور زمان من احساس کردم امکان این را دارم که به شکل پایلوت و آزمایشی با افرادی که آمادگی این شرایط را دارند، این فعالیت را انجام دهم و اینگونه بود که با دو نفر از دوستان دارای اختلال بینایی کار را آزمایشی شروع کردیم که ببینیم آیا بدون اینکه معلم دیده شود - فقط از طریق بیان - امکان اجرای صحیح موقعیت‌های حرکتی وجود دارد یا خیر که خوشبختانه تجربه بسیار مفیدی را هم من داشتم و هم بازخوردهایی بسیار مثبتی از دوستان همراه دریافت کردم که من را به این سمت رهنمون کرده تا بتوانم در یک دامنه وسیع‌تری با نابینایان مشغول به کار شده و به آنان کمک کنم تا دامنه حرکتی مطلوب‌شان را به دست آورده و یک سیستم حرکتی بسیار سالم را تجربه کنند و از خمودگی و رکود که به خاطر اختلال‌های بینایی در جامعه امکان رفع‌اش مشکل است برای‌شان برطرف کنم.»
طهرانی در خصوص تأثیر یوگا بر سلامت روحی و جسمی عنوان می‌کند: «از دو منظر می‌توان این مبحث را مورد مطالعه و بحث قرار داد. فارغ از اینکه فردی دچار مشکلات حسی حرکتی باشد یا خیر، یوگا سیستم حرکتی بسیار سالمی است که به افراد کمک می‌کند تا در کنار افزایش قدرت بدنی، دامنه حرکتی خود را تا حد استاندارد فیزیک بدن گسترش دهند. سبک زندگی ما تا حد زیادی به شکل نشسته درآمده که کاملاً با طبیعت انسان در تقابل است. انسان به طور طبیعی، قبل از زندگی شهرنشینی و خصوصاً مدرن و وابسته به تکنولوژی، درصد بسیار کمی در طول روزش را به نشستن اختصاص می‌داد، اما اکنون اگر خواب شبانه را فاکتور بگیریم، افراد در طول روز درصد قابل توجهی از روزشان را به صورت نشسته سپری می‌کنند که دامنه حرکتی آنان را در جهات مختلف از ستون مهره تا مفاصل اصلی مانند مفاصل سرشانه، آرنج، مچ دست‌ها، ران‌ها، زانوها، مچ پاها و ... را محدود می‌کند. تا اینجا فرقی بین فردی که دچار ضعف یا نقصان در وضعیت حرکتی و حسی خود است با یک فرد اصطلاحاً عادی وجود ندارد؛ در نتیجه داشتن یک نوع سیستم حرکتی سالم که به واسطه نوع اجرا تأثیر بسزایی روی آرامسازی ذهن می‌گذارد و توانایی مدیریت ذهن را نیز در کنارش ایجاد می‌کند، برای همه سبکی کاملاً مفید است.»
یوگا برای آرامش
طهرانی با بیان اینکه مبدأ یوگا از کشور هندوستان است و به طور کلی، دو نوع دیدگاه در یوگا وجود دارد که یکی وابسته به شمال هند و دیگری دیدگاهی است که در جنوب هند به آن معتقد هستند، اذعان می‌دارد: «در شمال هند اعتقاد بر این است که فرد به شرطی یک بدن سالم دارد که بتواند ابتدا روانش را آرام کند و از طریق یک روان آرام و بدون تنش است که جسم می‌تواند به سلامت برسد. در دیدگاه‌های جنوب هند اعتقاد بر این است که بدن ارابه روان و ذهن است؛ یعنی باید بدن در یک شرایط متعادل و سالم قرار گیرد تا بتوان روان سالمی را روی آن پیاده کرد. سبک آینگر یکی از سبک‌های وابسته به جنوب هند بوده و وابستگی زیادی به نحوه اجرای موقعیت‌های بدنی سالم دارد که معتقد است از این طریق می‌توان یک روان سالم را تجربه کرد. فارغ از اینکه این دو نوع دیدگاه چقدر ممکن است با هم در تقابل باشند (که نیستند)، هدف عمومی تمام سبک‌های یوگا تعادل بین جسم، ذهن و روان است؛ یعنی من بتوانم یک بدن متعادل و آرام داشته و تکانه‌های حسی اعم از خشم، غم، شادی و یا هر نوع هیجان حسی که در طول روز به من وارد می‌شود را با قضاوت سالم و متعادل تبدیل به رفتار و کنش کنم. به طور خلاصه، حاصل هر سبکی از یوگا نوعی احساس تعادل عمومی است که به فرد کمک می‌کند تا در زندگی شرایط متعادلی را تجربه کند.»
اما استقبال از یوگا در بین این قشر چگونه است و اصولاً چقدر به فعالیت در این رشته ورزشی برای این گروه از افراد جامعه اهمیت داده می‌شود؟
این مدرس با تجربه در این راستا تصریح می‌کند: «کم‌وبیش بین افرادی که مشکلات حرکتی دارند، استقبال از یوگا وجود دارد؛ چراکه شاید این ورزش یکی از تنها انواع سیستم‌های حرکتی است که به نوعی برای این افراد قابل اجرا است، اما از تمام امکاناتی که یوگا برای این قشر دارد به شکل مطلوب استقبال نمی‌شود. در واقع، یوگا می‌تواند فواید بسیار شایان توجه بیشتری را برای این افراد به همراه داشته باشد که نیاز به فرهنگسازی و شناخت جامعه از توانایی‌های این علم به عنوان یک سیستم ذهنی حرکتی و برای افراد در سطوح مختلف دارد. همان‌طور که در مسابقات پارالمپیک امسال هم دیده شد، ما اسطوره‌های بزرگی در زمینه ورزش معلولان داریم که برای کشور افتخار آفریدند که باید دست‌شان را بوسید. اما به نظر می‌آید در ورزش‌های عمومی و آماتور دچار ضعف بسیار زیادی برای جامعه معلولان از هر نوع (اختلالات حسی حرکتی، بیماری‌های مزمنی که ضعف حرکتی ایجاد می‌کند و یا معلولیت‌های حرکتی مثل قطع استخوان و...) هستیم؛ در صورتی که ورزش‌های عمومی خصوصاً یوگا امکانات فوق‌العاده‌ای به شکل ماهوی دارند که می‌تواند به این دسته از افراد در جهت افزایش کیفیت عمومی زندگی از لحاظ حرکتی، آرامش ذهنی و استفاده از فواید یک سیستم کاملاً جامع کمک کند.»
وی در پایان بیان می‌کند: «باید از راه‌های مختلف این رشته را به جامعه شناساند و از افراد صاحبنظر کمک گرفت تا از طریق شیوه‌های علمی جامعه را توجیه کنند که هیچ فردی دچار ناتوانی حرکتی نیست؛ گرچه ممکن است محدودیت‌هایی وجود داشته باشد، اما این محدودیت‌ها قابل مدیریت هستند. این موضوع بسیار مهمی است که فرهنگسازی زیادی را طلبیده و باید به آن پرداخته شود. به امید روزی که با یک فرهنگسازی مناسب هیچ فردی احساس ناتوانی برای برخورداری از یک زندگی سالم حرکتی را نداشته باشد و با توجه به تمام محدودیت‌هایی که هرکدام از ما در بدن ممکن است داشته باشیم، بتوانیم از یک سیستم سالم حرکتی بهره گرفته و زندگی با کیفیت بالاتری را تجربه کنیم.»
منتشر شده در شماره 314 هفته نامه آتیه نو
افراد آسیب دیده بینایی و عصای سفید
کرونا و اقلیتهای مدنی
کودک و معلولیت
مبارزه با خشونت علیه زنان
معلولیت محدودیت است
