ایرن واعظ‌زاده   زبان به ‌عنوان معرف بخش مهمی از هویت و اصالت انسان و نظامی وابسته به فرهنگ‌ یک جامعه، همواره در دوران مختلف از دگرگونی‌های اجتماعی و فرهنگی تاثیر پذیرفته است. مراودات تجاری، مهاجرت، جنگ، استعمار و سیطره‌ی سیاسی از جمله مهمترین علل و عوامل این دگرگونی‌ها هستند که نقشی اساسی در استحاله‌ی زبانی دارند. در نتیجه‌ی این امر، ما با اشکال نوینی از مفاهیم تغییریافته‌ی زبان ‌شناختی، تداخل‌های زبانی و همچنین بازآفرینی تازه‌ای از ادبیات شفاهی ملت‌ها در عرصه‌ی ارتباطات بین فرهنگی مواجه خواهیم شد که اغلب نیز با وجود رایج و مرسوم بودن این ساختارها از ریشه و اصل آن‌ها شناخت و آگاهی کافی نداریم. استفاده از برخی کلمات اجتناب‌ناپذیر است یک کارشناس ارشد ادبیات و زبان انگلیسی در گفت‌وگو با ایسنا بیان می‌کند: ما ایرانی‌ها از تمام زبان‌ها وام گرفته‌ایم؛ برای نمونه، خانم و آقا واژه‌هایی مغولی هستند. دلیل استعمال این واژه‌ها حمله‌ی چنگیزخان، معروف به تموچین، به ایران است که واژگان مغولی را وارد زبان پارسی کرد. حمله‌ی روس‌ها به ایران نیز باعث شد واژگان روسی مانند استکان، سماور و ... وارد زبان ما شوند. از سوی دیگر واژه‌های انگلیسی نیز هم به علت اشغال انگلیسی‌ها و هم به دلایل تکنولوژیکی بسیار زیاد به کار می‌روند؛ کلماتی همچون کامپیوتر، تلفن، تلویزیون و ... که اجتناب ناپذیر هستند. رامین چماچم در ادامه می‌گوید: اگرچه فرهنگستان زبان فارسی به جای کامپیوتر رایانه را انتخاب کرده است اما به هر روی، استفاده از برخی کلمات اجتناب‌ناپذیر هستند. بسیاری از اصطلاحات تکنولوژیکی، ویروس‌ها مثل کرونا و ... همه انگلیسی هستند و نمی‌توان آن‌ها را تغییر داد. وی می‌افزاید: زبان انگلیسی یک زبان بین‌المللی است که در تمام زبان‌ها، نه تنها فارسی بلکه عربی، وارد شده است. در استان بوشهر نیز از واژگان انگلیسی بسیار زیاد استفاده می‌شود و علتش هم برمی‌گردد به دوران ۹ ساله‌ای که انگلیسی‌ها بوشهر را اشغال کرده و با مردم این استان در ارتباط و تعامل بودند. این تاثیر نه تنها در کلمات، بلکه در ساختار دستور زبان و گویش بوشهری هم رسوخ کرده است؛ برای مثال بوشهری‌ها در توصیف چیزی می‌گویند "نه خوبه" (not good) یا نِخِشِه (not delicious)؛ یعنی ابتدا از not و سپس صفت استفاده می‌کنند. تمام زبان‌های دنیا واژگانی را به یکدیگر وام می‌دهند افزون بر این موارد باید گفت اتیمولوژی برخی واژگان نشان می‌دهد بسیاری از واژگان رایج در بین مردم از زبان انگلیسی و همچنین عربی وام گرفته شده و در مواردی نیز طی زمان معنا و کاربرد نخستینش را از دست داده است و اکنون به شکل دیگری استعمال می‌گردد. این مدرس زبان انگلیسی که به زبان عربی نیز تسلط دارد با بیان اینکه تمام زبان‌های دنیا واژگانی را وام گرفته یا به زبان‌های دیگر وام می‌دهند، اذعان می‌دارد: یکسری از واژگان عربی که در زبان فارسی استفاده می‌شوند تنها ظاهر عربی دارند و ما معنا و باطن واژه را تغییر داده‌ایم؛ برای مثال واژه‌ی "مخابرات" که در عربی از "استخبارات" می‌آید به معنی جاسوسی است؛ در صورتی که ما در فارسی به معنی ارتباطات از آن استفاده می‌کنیم. از طرف دیگر اگر همین مخابرات را در نظر بگیریم، در عربی به آن "الاتصالات" می‌گویند در حالی که این کلمه در فارسی به معنی لوله‌کشی است. چماچم در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه ترویج و رشد فزاینده‌ی این کلمات و ترکیب آن‌ها با زبان فارسی چه پیامدهایی دارد، اظهار می‌کند: گرفتن واژگان از زبان‌های دیگر را می‌توان به عنوان امری مثبت قلمداد کرد، چراکه این مسئله با لحاظ تغییراتی در حالت‌های آواشناختی یا معنی به غنای زبان کمک می‌کند. وی تصریح می‌کند: ما در زبان فارسی واژگانی با قدمت زیاد داریم که اکنون ساختار آن‌ها به طور کلی عوض شده و در زندگی روزمره به شکلی جدید استعمال می‌شوند؛ برای مثال، واژه‌ی "مزخرف" که واژه‌ی خوبی بود و از "زُخرُف" می‌آید، در گذشته به معنی زراندود کردن بود. این کارشناس ارشد ادبیات و زبان انگلیسی ادامه می‌دهد: در قدیم میرزا بنویس‌ها می‌آمدند نامه‌هایشان را مزخرف می‌کردند؛ یعنی پیش از اینکه بخواهند اصل مطلب را بگویند، مقدمه‌چینی می‌کردند. اما الان این کلمه به شکل بدی به کار می‌رود؛ برای مثال می‌گویند مزخرف نگو، اصل مطلب را بگو. لازم به ذکر این نکته است که اصل این واژه عبری بوده و پارسی نیست. به گفته‌ی چماچم، در زبان انگلیسی هم واژگان لاتین یا رُمی نظیر AM یا PM را می‌بینیم که به دلیل حمله‌ی اسکندر مقدونی وارد این زیان شدند. علاوه بر این، بیشتر واژگانی که در پزشکی استفاده می‌شوند مثل اکوکاردیوگرافی یا کاردیولوژی اغلب واژگانی هستند که از لاتین یا رُمی به زبان انگلیسی ورود پیدا کرده‌اند. وی در همین راستا می‌افزاید: واژگان فرانسوی نیز مثل hotel, restaurant, botic, chef, shofer و ... نیز در زبان انگلیسی بسیار زیاد هستند که ما معادلی در انگلیسی برای‌شان نداریم و همین واژگان فرانسوی را انگلیسی‌ها استفاده می‌کنند. هیچ زبانی محو نمی‌شود اما آیا ما ایرانی‌ها تنها از زبان‌های دیگر وام گرفته‌ایم یا برعکس این جریان هم وجود دارد؟ این کارشناس ارشد ادبیات و زبان انگلیسی یادآور می‌شود: همان‌گونه که پیش‌تر اشاره کردم تغییر امری طبیعی و قسمتی اجتناب‌ناپذیر از زبان است و شما نمی‌توانید هیچ زبان مستقل و خالصی را پیدا کنید حتی زبان عربی؛ در واقع چنین نیست که فقط عربی به زبان فارسی وام داده باشد و قطعاً عربی نیز از زبان فارسی واژگانی را به عاریت گرفته است؛ مثلاً واژه‌ی فردوس یا پردیس به معنی بهشت که حتی در قرآن هم وارد شده است و در انگلیسی paradise و در ایتالیایی paradiso خوانده می‌شود. به گزارش ایسنا، با تمام این اوصاف برخی معتقدند ورود و گسترش واژگان بیگانه و متعاقب آن، کمرنگ شدن واژگان فارسی سبب محو تدریجی این زبان به عنوان یک میراث فرهنگی می‌شود و در مقابل، افرادی نیز آن را در مواردی مانند مباحث آکادمیک الزامی می‌دانند. چماچم در پایان با تاکید بر اینکه هیچ زبانی محو نمی‌شود، در این خصوص عنوان می‌کند: این مسئله مثل اقتصاد می‌ماند. هیچ کشوری نمی‌تواند بگوید من مستقل بوده و صددرصد روی پای خودم ایستاده‌ام. تمام کشورها، انسان‌ها و زبان‌ها با یکدیگر ارتباط دارند و به یکدیگر وام می‌دهند. واژگانی نیز هستند که به غلط وارد زبان‌ها شده‌ و مورد استفاده قرار می‌گیرند و خواهند گرفت. باید گفت تغییر در همه چیز وجود دارد و تغییرات در زبان نیز امری طبیعی است.   تاریخ انتشار 24 مرداد 1400