چرا شاهد گسترش روزافزون انجام عمل‌های زیبایی هستیم؟

  در دهه اخیر جراحی پلاستیک خصوصاً جراحی بینی، گونه، بوتاکس و پروتز لب در بین ایرانیان شیوع یافته و در موارد ‏بسیاری نیز مشاهده می‌شود که افراد بدون داشتن کوچکترین نقصی، اقدام به عمل‌های زیبایی متعدد کرده و بعضاً نیز سعی دارند ‏خود را شبیه افراد مشهور و سلبریتی کنند. در کنار این موضوع، تقاضاهای زیاد برای تهیه انواع محصولات رژیمی، زیبایی ‏و آرایشی و همچنین افزایش اقبال عمومی به فضاهایی همچون سالن‌های زیبایی و بدن‌‌سازی، گویای این موضوع است که اشکال ‏جدیدی از نقص عضو - از نوع مدرن آن - در ذهن جامعه ایرانی پدید آمده است.‏ اما این رویکرد چقدر می‌تواند ناشی از خودزشت‌بینی و کاهش سطح اعتماد‌به‌نفس باشد؟ روی آوردن افراد به عمل‌های ‏زیبایی از کجا رایج شده و تداوم این روند چه پیامدهایی به لحاظ روانشناختی در جامعه به دنبال دارد؟ و در آخر، رواج این صنعت، ‏چه آسیبی به بدنه اجتماع وارد می‌کند؟ تأثیرات عمل‌های زیبایی یک دکترای روانشناسی در ارتباط با مقوله گسترش افسارگسیخته انجام عمل‌های زیبایی در بین مردم به «آتیه‌نو» می‌گوید: «تمام انسان‌ها فطرتاً به دنبال زیبایی هستند و تناسب و ‏تقارن را دوست دارند. آنچه در طبیعت مشاهده می‌شود مانند رنگ‌ها و خطوطی که روی بدن و اندام‌های مختلف حیوانات وجود ‏دارد یا حتی نحوه قرار گرفتن برگ‌ها روی شاخه‌های درختان نشان‌دهنده این موضوع است که همه چیز بر اساس نظم و تقارن خلق ‏شده است. خلقت خداوند با همه این تفاوت‌ها است که زیبا و جذاب است و چنین نیست که ما همه افراد را به یک شکل و قامت ‏ببینیم.» ‏ زینب سیروس‌جاهدی ادامه می‌دهد: «ما روانشناسان که در حوزه درمان‌های شناختی کار می‌کنیم با افرادی مواجه می‌شویم که همیشه از ظاهر ‏خود ناراحت بوده و آنچه که هستند را نمی‌خواهند بپذیرند. این مسأله روی ویژگی‌های شخصیتی، ارتباط و اعتماد‌به‌نفس ‏آنها اثرات منفی می‌گذارد. وقتی زیادی به ظاهر توجه شود، علاوه بر اینکه انسان صحت سلامت جسمانی را از دست می‌دهد، ‏از نظر روانی نیز دچار آسیب‌های زیادی می‌شود و هیچ‌وقت نمی‌تواند از خود همانگونه که است، لذت ببرد.»‏ سیروس‌جاهدی عنوان می‌کند: «منابع مختلف نشان می‌دهند که عمل‌های زیبایی از سال‌های بسیار دور رواج داشته و تاریخچه ‏آن به قرن ششم و در هندوستان بازمی‌گردد. در هندوستان بسیاری از افراد دنبال این بودند که بینی‌های شکیل‌تری داشته باشند. ‏در آن دوران بیماری‌هایی مانند سیفلیس باعث می‌شد بسیاری از بافت‌های نرم بدن مانند بینی آسیب ببیند که این مسأله طبیعتاً تأثیر ‏بسیار زیادی روی زیبایی چهره داشته و پزشکان آن دوران با پیوند زدن بافت گونه و بازو به قسمت‌های از بین رفته بینی، ‏سعی می‌کردند بینی این افراد را ترمیم کنند تا شکل طبیعی‌تر و زیباتری داشته باشد. در ایران نیز اولین بار عمل جراحی ‏زیبایی در سال ۱۳۰۷ توسط علی احسانلو در تهران انجام شد.»‏ وی با بیان اینکه جراحی پلاستیک یا استفاده از محصولات زیبایی که امروزه بسیار رایج شده است، تأثیر زیادی بر حس ‏مطلوب بودن افراد از لحاظ اجتماعی دارد، می‌گوید: «در دوران نوجوانی که تغییرات هورمونی در بدن باعث به‌هم‌‌ریختگی ‏تناسب‌ها می‌شود، احساس مطلوبیت اجتماعی نیز در فرد کاهش می‌یابد. البته می‌توان گفت در همه آدم‌ها این مسأله تا حدی ‏طبیعی است اما از یک بازه سنی که بگذریم متوجه می‌شویم برخی افراد بیش از اندازه در این زمینخ مبالغه می‌کنند؛ مثلاً خود را خیلی ‏چاق یا خیلی لاغر، بینی‌شان را خیلی بزرگ، جوش‌های صورت را نافرم و عجیب یا مدل دندان‌ها را خیلی نامتقارن می‌دانند. ‏اگر این حساسیت‌ها بیش از اندازه شوند و فرد بخواهد در جهت ترمیم‌های افراطی گام بردارد، اینجا ما با مسأله‌ای به نام «تصویر ‏بدن اشتباهی» مواجه هستیم که می‌تواند بسیار آسیب‌رسان باشد.»‏ مد و الگوهای زیبایی این مدرس دانشگاه اذعان می‌دارد: «مورد دیگر به فضای اجتماعی‌ای که ما در آن زندگی می‌کنیم بازمی‌گردد؛ اینکه چه ‏چیزهایی مُد هستند و چه مواردی قالب‌های ذهنی ما را تشکیل می‌دهند. در دنیای امروز با توجه به پیشرفت ارتباطاتی که ‏وجود دارد، بسیاری از ابزارهای اطلاع‌رسانی موجب شده تا ما با اقصی نقاط جهان در ارتباط باشیم. در کل دنیا مدل‌هایی از ‏زنان و مردان زیبا با اندام‌ها و چهره‌های کاملاً مشخص وجود دارند که بسیاری از افراد در جامعه ملاک زیبایی را بر اساس این ‏مدل‌ها در نظر می‌گیرند.»‏ وی می‌افزاید: «امروزه تبلیغات بسیار زیادی را در مورد چاقی، لاغری، انواع کرم‌های روشن‌کننده یا ضدچروک، انواع ‏وسایل کوچک‌کننده بینی و اندام‌های گوناگون و همین‌طور جراحی‌های مختلف زیبایی در کل جهان، بخصوص در ایران ‏می‌بینیم که طبیعتاً بخش زیادی از افراد تحت تأثیر این الگوهای جهانی قرار می‌گیرند. اینها وارد بخش ناخودآگاه ذهن شده و ‏القا‌کننده یک نوع زیبایی خاص است. برای مثال، بسیاری از افراد گمان می‌کنند برای اینکه زیبا دیده شوند باید بینی‌های کوچک ‏و کوتاه و به اصطلاح عروسکی یا چشمانی درشت و گونه‌هایی برجسته داشته باشند.»‏ این روانشناس در ادامه بیان می‌کند: «بسیاری از ستارگان سینما یا موسیقی با دستکاری‌های زیادی که در چهره و اندام‌های‌شان ‏می‌کنند معمولاً الگوی جوانان و نوجوانان در همه کشورها از جمله در ایران هستند. باید توجه داشت عمل‌های جراحی در حد ‏افراطی نه‌تنها کمک‌کننده نیست بلکه ما اینجا باید دنبال ردپایی از انواع آسیب‌های روانی بگردیم.»‏ زینب سیروس‌جاهدی یادآور می‌شود: «تأکید می‌کنم که بحث زیبایی و جراحی‌های پلاستیک تنها به ویژگی‌های فردی معطوف ‏نمی‌شود. آن جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم و اینکه جامعه جهانی نیز به دنبال چیزها و همچنین منافعی است که ‏پشت صنعت زیبایی برای بسیاری از کمپانی‌های بزرگ نهفته است که در بروز این مسأله نقش بسیاری دارد.»‏ صنعت زیبایی و چرخه اقتصادی جهان وی در همین راستا تصریح می‌کند: «بررسی‌ها نشان می‌دهند پشت پرده تمام این مدها و زیبایی‌هایی که عنوان شد، چرخه ‏اقتصادی جهان در حال گردش است. این چرخه اقتصادی به دنبال این است که تولیدات خود از جمله انواع محصولات زیبایی ‏و روش‌های مختلف جراحی را عرضه کند؛ به همین دلیل در هر بازه زمانی یا هر دهه، مورد جدیدی را به عنوان ملاک ‏زیبایی تعریف می‌کند، اما واقعاً ملاک زیبایی چیست؟»‏ سیروس‌جاهدی ادامه می‌دهد: «بر اساس یکسری چارچوب‌های قراردادی که گروهی آن را تعیین می‌کنند و قرار گرفتن در آن ‏چارچوب‌ها نیاز به مشقت زیادی دارد و حتی گاهی اوقات فرد باید عمل‌های جراحی آنچنانی انجام دهد تا بتواند تغییرات مورد ‏نظر را در ظاهر فیزیکی خود ایجاد کند، آیا در این شرایط معنای زیبایی برای ما تداعی می‌شود؟ قطعاً خیر. سیاستگذاران در ‏دنیا این تغییرات را ایجاد و اعمال می‌کنند. این تبلیغات در رسانه‌های مختلف در سطح ناهوشیار فرد وارد شده و آنچه را که او ‏می‌بیند به عنوان یک هیکل زیبا یا نشانی از بودن در یک طبقه اجتماعی یا گروهی خاص نشان می‌دهد.»‏ به گفته وی، علاوه بر موارد ذکر شده این تغییرات و چارچوب‌ها روش‌های علمی را ایجاد می‌کند. به بیان دیگر، ما در دانشگاه ‏انواع دوره‌های جراحی پلاستیک و زیبایی و پیکرتراشی را که ایجاد شده می‌بینیم. این تولید علم و ایجاد شاخه‌های علمی ‏باعث می‌شود تا گروهی از افراد از این طریق سرمایه‌گذاری کرده و به درآمدهایی برسند. این جراحی‌ها و بیماری‌ها سبب ‏می‌شود تا فرد همیشه به عنوان یک بیمار در تبادل با پزشک باشد و این موضوع هم یعنی کسب درآمد و به دست آوردن یک ‏وضعیت مالی مشخص برای گروه‌هایی خاص که کارخانه‌های تولید دارو نیز از جمله آنها هستند. اگر همه این چارچوب‌ها و ‏تبلیغات رد شوند و هر فردی بخواهد ظاهر فیزیکی خود را همانگونه که است بپذیرد قطعاً هیچکدام از این درآمدزایی‌ها اتفاق ‏نمی‌افتند.‏ این مدرس دانشگاه اظهار می‌کند: «گاهی اتفاقاتی می‌افتد و افراد در معرض برخی سوانح قرار گرفته و ترکیب ظاهری‌شان ‏دستخوش یکسری تحولاتی می‌شود که ناخوشایند است یا تغییراتی که می‌توان گفت به نوعی برای فرد زجرآور است. در ‏چنین شرایطی عمل‌های جراحی، بسیار می‌تواند کمک‌کننده باشد؛ چراکه فرد را دوباره به خانواده و جامعه بازمی‌گرداند و اعتماد‌‏به‌نفس از دست رفته‌اش را نیز به او می‌دهد.»‏ او اذعان می‌دارد: «در چرخه تکامل - یعنی از انسان‌های اولیه از بدو پیدایش تا انسان امروزی که ما هستیم - تغییراتی که به ‏دلیل سبک زندگی و تغذیه در چهره و ظاهر انسان در حال رخ دادن است که گرچه ظاهراً انسان را زیباتر نشان می‌دهد اما ‏مشکل ساختاری را هم ایجاد کرده که روی نحوه تنفس کردن و دستگاه سمپاتیک و پاراسمپاتیک اثر می‌گذارد.»‏ اهمیت سلامت روان «... اما پس از همه این مسائل چه اتفاقی برای روح و روان انسان می‌افتد؟» زینب سیروس‌جاهدی در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «ما از یک طرف صنعت مد و زیبایی و از سوی دیگر صنعت مواد ‏غذایی را داریم که در عرصه سیاسی و اقتصادی تاخت‌و‌تاز می‌کنند. در چنین شرایطی وقتی فرد میل به امتحان کردن ‏خوراکی‌های مختلف دارد و مدام نیز خود را با یک الگو مقایسه می‌کند، هر چقدر فاصله او از نظر ظاهری با آن الگو بیشتر ‏باشد، آنچه عایدش می‌شود اضطراب، استرس، واکنش‌های هیجانی و رفتارهای پرخاشگرانه است. این وضعیت انسان را در یک ‏سیکل معیوب قرار داده و سلامت روان او را به خطر می‌اندازد. در ادامه نیز فرد به دنبال داروهای اعصاب و روان ‏می‌گردد و در اینجا هم دست دیگری را می‌بینیم که پشت پرده این نقص عضو مدرن وجود دارد.»‏ این مشاور معتقد است: « فرهنگسازی برای این امر ابتدا باید در خانواده‌ها و شیوه‌های تربیتی آنان شکل گیرد. وقتی پدر و ‏مادری ظاهر خود را قبول ندارند قطعاً فرزندی هم که به دنیا می‌آید نمی‌تواند ظاهر فیزیکی خودش را بپذیرد. همه ما ‏حتی من و شما تحت تأثیر این عوامل قرار می‌گیریم و ناخواسته گاهی اوقات درصدد تغییر در برخی از ویژگی‌های ظاهری‌مان ‏هستیم؛ اما اگر این تغییر به سمت و سویی برود که حالت بیمارگونه پیدا کند، در آن صورت نیاز به یکسری درمان‌های روانشناختی ‏است؛ چون ما یک تصویر از بدن داریم که در سن بلوغ در انسان ایجاد می‌شود. حال اگر این تصویر از بدن با نحوه ‏بازخوردی که از اطرافیان و والدین گرفته می‌شود، مطابقت نداشته باشد، قاعدتاً باعث ایجاد سرخوردگی، کاهش عزت نفس و ‏رو آوردن به تغییرات متوالی برای همخوان شدن با نظر والدین و گروه همسالان و‌... می‌شود.»‏ وی در پایان بیان می‌کند: «پذیرش این موضوع که هر کس ظاهر خاص خودش را دارد و زیبایی ملاکی نیست که بر اساس آن، ما بتوانیم آن را به عنوان اصل در نظر بگیریم؛ بنابراین هر فرد در جایگاه خودش زیبا است و در این بین فقط بحث تفاوت‌های فردی است که ‏بیشتر دلنشین خواهد بود تا همسان شدن تمام چهره‌ها به یک نحو و یا یک سبک.»‏   منتشر شده در شماره 303 هفته نامه آتیه نو